Sunbeam

Vanmiddag een uur wezen fietsen op mijn 99-jaar oude Sunbeam. Ik kocht de fiets elf jaar geleden in Zuid-Engeland in een wat verwaarloosde, maar wel rijdbare staat, want ik heb hem destijds meteen uitgeprobeerd en ben van Billingshurst naar Guilford en terug gereden. Ik wist nadat ik bij een paar deskundigen van het merk navraag had gedaan dat het een zeldzame fiets was, er waren maar zes originele zesversnellingen-Sunbeams bekend en Sunbeam was de Rolls-Royce onder de fietsen. De mijne was de zevende: twee versnellingen in het voorblad, drie in de achternaaf, aluminium velgen en een, zoals het al jarenlang bij Sunbeam gewoon was, in het frame gesoldeerde oliebadkettingkast, ooit uitgevonden door een meneer Carter (daar komt dus de naam vandaan van de oliepan van een auto). Het is een heel hoog, maar erg kort gebouwd, typisch Engels frame, waar je erg aan moet wenen, als je er niet regelmatig op rijdt. Na afloop heb ik altijd pijn in mijn schouders. (voor een vergroting: click op de foto)

Jezus

Het is om de dalen niet niks, want het zal op Goede Vreet heven: Friesland gaat zijn heel eigen Jezus aan het kruis neigelen. We hadden al Leonard Cohen in ons memmetaal, Ted Rozendal diet Marlene Dietrich zingt en Aaipop dat dit jaar gepresenteerd worden zal door Jan de Haan, een kaalplas, die Paul de Leeuw imiteerjet. Het gaat wat originelens aangiet zo noffelijk in Friesland, dat ze nou bedacht hebben dat ze Oberammergau ook wel nadoen kunnen. En dus zal op 10 april op een van de kluften in de Prinsentuin in Leeuwarden de Here Jezus aan het kruis gehangen worden. Ik ben tijge nieuwgierig wie Jezus worden zal, ik heb al gehoord dat ze de twee Groninger balkonmijgers gevraagd hebben als Romeins soldaat.

Vrouw Ymkje Sinnema - Meindertsma, Rotsterhaule

Le Mans 5

Voor de Britten was Le Mans 1935 een goed jaar, uit een veld van 58 deelnemers bleek de door Johnny Hindmarsh en Luis Fontes gereden Lagonda M45R Rapide de snelste. De M in M45R staat voor Meadows, want dat bedrijf leverde de zescylindermotor, 45 staat voor de 4,5 liter cylinderinhoud en de R staat voor Rapide, de motor was een opgepepte versie van de in 1933 geintroduceerde Lagonda M45. De gemiddelde snelheid van de winnende Lagonda was 124 km/u en de afgelegde afstand 3006 km.

Son 3

In Latijns-Amerika is son het woord voor lied. Mexico, met zijn van streek tot streek verschillende cultuur, kent verschillende vormen van sones, een heel bekende is de huapango, net als de son jarocho, uit de buurt van Veracruz. Hier wordt een huapango door twee heren gezongen en gespeeld in een rumoerige cantina, maar de de huapango is dankzij de Mexicaanse componist José Pablo Moncayo (foto) ook naar de concertzaal gebracht. Er is onder 'serieuze' componisten uit landen, waar een duidelijke muzikale folklore bestaat, altijd een discussie geweest of hun werk beinvloed moest worden door die folklore, of dat ze aanluiting moest hebben met wat er internationaal compositorisch gebeurde. Die discussie vond bijvoorbeeld in de negentiende eeuw plaats in Rusland en in de twintigste eeuw in Spanje plaats. De in Guadalajara geboren Moncayo (1912 - 1958) koos duidelijk voor de eerste stroming: aansluiting bij de folklore van Mexico. Hij studeerde compositie bij Carlos Chavez in Mexico-Stad, terwijl hij zijn brood verdiende als jazzpianist.

'Huapango' uit 1941 was zijn eerste symfonische werk. Deze in Berlijn gemaakte opname van het stuk heeft Placido Domingo(!) als dirigent. Wie op zoek is naar een CD met Montoya's 'Huapango' en geinteresseerd is in andere Mexicaanse componisten moet op zoek naar deel drie van de voortreffelijke serie Musica Mexicana (ASV Digital CD DCA 871).

Son 2

Opnieuw een son, maar het lied over de bijziende bij wordt in een andere bezetting gespeeld: v.l.n.r. een viool, een jarana en een bajo sexto: Trío Reyixtla.

Wolkenkrabber

Deze foto van Leeuwardens Nieuwe Buren dateert van na 1911, dat weet ik omdat het hoge gebouw rechts, in de volksmond wolkenkrabber geheten, van 1911 dateert. Het is het eerste uit beton opgetrokken gebouw in de Friese hoofdstad en was oorspronklijk een kaaspakhuis, maar die functie had het gebouw op de foto al verloren, zowel op de zij- als de voorkant staan de woorden 'Emaille' en 'Galanteriën', sinds 75 jaar is ijssalon 'La venezia" van Talamini in het gebouw gevestigd.

Le Mans 4

De eerste contacten tussen Fiat en Henri Pigozzi dateerden al van 1922, toen de laatste een importeurschap/assemblagebedrijf startte voor de auto's uit Turijn. In 1934 kocht Pigozzi de voormalige Donnet-Zédelfabriek en begon onder de naam Simca (Société Industrielle de Mécanique et Carrosserie Automobile) Fiats te bouwen en zo werd de Fiat 508 'Balilla' de Simca '8' en twee jaar later de Fiat 'Topolino' de Simca '5'.

Dit mag dan een Fiat 508 C met een iets grotere motor dan de oospronkelijke 'Balilla' (overigens ook de naam van Mussolini's fascistische jeugdbeweging) zijn, de Simca '8' zag er nauwelijks anders uit.

Amédée Gordini (die veel later furore zou maken als naamgever van door hem opgepepte Renaults) reed samen met José Scaron deze door hem ontworpen Simca '8' in 1939 naar de tiende plaats tijdens de 24 uur van Le Mans. De afgelegde afstand bedroeg 2885 kilometer.

Son

'El Canelo' een son jarocho (muziek uit de buurt van Santa Cruz aan de Mexicaanse oostkust) gespeeld door het duo Chucumite bestaande uit John Robles (harp) and Robert Perals (jarana). De jarana jarocha is een gitaarvormig achtsnarig uit cederhout gemaakt instrument, met een specifieke klank, dat meer de rol van percussie- als soloinstrument vervult.Voor de heren op tafel ligt een aantal jarana's, want ze bestaan in verschillende groottes. Een andere son jarocho die op het repertoire van Chucumite staat is 'El Cascabel. In 'El Tilongo Lingo' worden ze aangevuld door Katey O'Neill eveneens op harp.

Krisis

Een van mijn beppezeggers mag o, zo graag klagen en klijmen, en nou we krisis hebben is zijn gegrijm niet uit de lucht. Vorig jaar was hij nog uit van huis op Sjemmika in de Karribben, want Aruba was hem te min: 'Daar komen veelstenveel Hollanders, beppe!' en van het jaar zou hij op de malle Dieven aan, maar door de malle banken zal daar niets van te plek komen. Hij heeft withoe de smoor in en zal nu met de vrouw, want de kinderen zijn het huis uit, twee weken naar de Algarf, dat zal in Portugal wezen. Gistermiddag heeft hij een uur (want hij moest toch weer eens op beppe aan, niet?) bij mij met een pannetje tee en een paaskei zitten emelen over zaken waar ik geen verstand van heb en ook niet hebben wil. Ik was tijge blijd dat hij weer uit de deur was, want aan zulk soort geoudhoer heb ik geen verlet. Mijn hele sneuntemiddag naar de ratsmodee.

Frouw Ymkje Sinnema - Meindertsma, Rotsterhaule.

Le Mans 3

Lucien Erb en Robert Battagliola waren de fabrieksrijders van de 'Société des Autos à Refroidissement par Air' afgekort S.A.R.A. in de allereerste 24 Uren van Le Mans in 1923. Ze eindigden op de dertigste en laatste plaats. Het was uitzonderlijk, want behalve de uiterst lichte cyclecars, waren er in Frankrijk geen succesvolle auto's met luchtgekoelde motoren te vinden.

Le Mans 2a

De eerste in het geheim tijdens de oorlog ontwikkelde Renault 4 reed voor het eerst in 1942, een zekere overeenkomst met de K.d.F.-auto (Kraft durch Freude, het prototype van de Volkswagen) valt niet te ontkennen. Een tweede prototype reed in october 1944, maar werd door directeur Pierre Lefaucheux verworpen omdat het, evenals prototype 1, slechts twee deuren had, uiteindelijk kreeg de op 26 september 1946 officieel gepresenteerde auto vier deuren.

In de eerste naoorlogse 24 Uur van Le Mans in 1949 deed een Renault 4 mee, maar viel uit. In 1950 eindigden Renault 4's op de 24e en 25e plaats, in 1951 op de 24e, 27e en 29e plaats (de laatste met de al genoemde heren Vernet & Pairard aan het stuur) en in 1952 op de 15e en 17e plaats. Het is overigens interessant beide foto's met elkaar te vergelijken: het model van prototype 1 is van recente datum, het model van de oorspronkelijk echt uitgebrachte Renault 4 is aanzienlijk ouder, het is een stuk speelgoed uit de jaren vijftig gemaakt door C.I.J. (Compagnie Internationale du Jouet).

Le Mans 2

Nee, de stukjes die ik over Le Mans ga schrijven, gaan niet alleen over de winnaars, maar ook over de verliezers. Dit is zo’n verliezer, een VP (Vernet & Pairard), die na een het behalen van acht internationale records op Montlhéry (o.a. 500 kilometer met een gemiddelde snelheid van meer dan 166 km/u) op 13 en 14 juni 1953 in Le Mans faalde, daar stond tegenover dat een coupé van hetzelfde merk met de ontwerpers aan het stuur op de 26e en laatste plaats binnenkwam. Vernet en Pairard ontwierpen de auto op basis van het mechaniek van de Renault 4, ontwikkeld tijdens de Tweede Wereldoorlog en voorgesteld op de Parijse Salon in 1946. De Renault 4 had een 750cc -motor achterin. Vernet en Pairard lieten hun ‘barquette’ bouwen door de bekende carrosseriefabriek Antem.

Wobbe

'Nou se allemaal de freet wagenwyd open hewwe over de fergryzing, su 't un moai idee weze as 't Kruudfat, mar 't mach oek de Etos weze, gratis 'n haarkleurmiddel an bejaarden geve su.'

Bal

Eerst was er de viool in de cajunmuziek, daarna de accordeon en vervolgens kwam de viool onder invloed van westernswing terug. Hier wordt het instrument op een heel bijzonder manier gebruikt. Het vervult een dubbelrol als melodie-, maar ook als ritmeinstrument: Dewey Balfa en zijn neef Todd Balfa in 'J'ai éte au bal'. In de regel wordt een triangel (le petit fer) als ritmeinstrument gebruikt.

Krupa

De Benny Goodmanband met drummer Gene Krupa als solist in 'Sing, Sing, Sing' in 1937.

Le Mans 1

De eerste 'Vingt-quatre Heures du Mans' vond op 26 & 27 mei 1923 plaats en was bedacht als een uithoudingsproef voor tourwagens door Charles Faroux en George Durand. Er deden 35 auto's mee van 18 verschillende merken (16 Frans, 1 Belgisch en 1 Brits). De meeste merken zijn in 2009 al lang verdwenen, alleen Bugatti en Bentley bestaan nog. De race was eind mei gepland omdat men hoopte op goed weer, maar de wedstrijd begon in een hagelbui, die al snel veranderde in aanhoudende regen. De verlichting van de auto's liet ernstig te wensen over, zodat de luchtgekoelde S.A.R.A. (Société des Autos à Refroidissement par Air) verongelukte en de eerste auto werd die tijdens de 24 uur van Le Mans uitviel. Ook een Belgische Excelsior raakte van de weg, maar kon na twee uur zijn weg vervolgen. Na 12 uur leidden beide Chenard et Walckers en ze gaven de leiding niet meer af, Lagasche en Léonard wonnen de race voor Bachmann en Dauvergne. De gemiddelde snelheid van de drieliter Chenard et Walcker (foto) over de totaal afgelegde afstand van 2208 kilometer was 91,73km/u.

Nathan Abshire

In 1978 reed ik in etappes van New Orleans naar San Antonio. In Basile (Lousiana) ging ik op zoek naar Nathan Abshire, de fameuze cajunaccordeonist. Dat was ver voordat de dorpsslager kajoenkruiden op de toonbank had staan. Abshire woonde in een soort hut en deed zijn middagdutje toen ik onaangekondigd arriveerde, maar zijn vrouw was best bereid hem wakker te maken. Ik probeerde het gesprek in het Frans op gang te brengen, dat lukte niet, want hoe ik mijn best deed, ik verstond Abshire niet, we schakelden over naar het Engels. Heel voorzichtig probeerde ik hem duidelijk te maken, dat ik niet begreep dat zo'n beroemd man als hij in zulke armmoedige omstandigheden leefde. Maar het werd me al gauw duidelijk dat belachelijke platencontracten daarvan de oorzaak waren. Dit is Abshire (hij overleed in 1981) tijdens een uitzending voor een lokaal radiostation met 'Pinegrove Blues' en u krijgt meteen in de gaten, waarom ik met mijn schoolfrans grote problemen had Abshire te verstaan.

Babygebarentaal

Khraakh wil ik wat aanfullings geven op de cursus babykhebaretaal fan my Canadese colleekh Lissa Zeviar, als het was te zien in NOS-Journal:

Baby slaat met het hand in het poep: ik vind jou belakhelijk
Baby steekt het middenfinger omhookh: hou op met de onsin
Baby wijst met het finger op de foorhoofd: jij bent khek.

Pitta Infanti, Emsterdem

Boston?

Het beeld is, omdat ik het uit een filmpje haalde, niet scherp en omdat ik niet alle kleurenschema's van de PCC-cars in de verschillende steden in de Verenigde Staten heb kunnen achterhalen, ben ik niet helemaal zeker of de foto in Boston gemaakt is. Naast de tram twee Chevrolets, een uit 1948 en een uit 1949.

Privacy

Eigenlijk helemaal geen bijzondere foto van de Groningerstraatweg in Leeuwarden, maar toch, maar toch. Waren er destijds al regels ter bescherming van de privacy? Het nummerbord van de Traction Avant is namelijk weggeretoucheerd.

Paardentram

Een Engelse paardentram met imperiaal. In Amsterdam heeft zo'n voertuig nooit gereden, er reed ooit een omnibus met een verdieping, maar een omnibus rijdt niet op rails. Den Haag heeft wel vier paardentrams met imperiaal gekend, ze waren een behoorlijke slag groter dan bovenstaand voertuig, maar het was toch al Brits wat de klok sloeg, de Haagse gemeenteraad verleende de concessie voor een paardentram tussen Den Haag en Scheveningen aan 'The Dutch Tramway Company Ltd.', die met Engelse rijtuigen, paarden en koetsiers op 25 juni 1864 zijn eerste acht diensten per dag aan Hagenaars en Scheveningers aanbood.

Honderd jaar

Twee meer dan honderd jaar oude ansichtkaarten, die in elkaar verlengde kunnen worden bekeken.De eerste kaart werd in 1905 naar Minna van Erp in de Uurwerkersgang in Groningen verstuurd en toont de Leeuwarder Wirdumerdijk zonder trottoirs en twee fietsers. Op de tweede, nooit verstuurde, kaart zien we de hoekwinkel met zonnescherm, links op de eerste kaart, van dichtbij. We kijken in de St. Jacobstraat, klaarblijkelijk is een koe op weg naar de slager. In de St.Jacobstraat vestigde zich in 1700 mijn oudst bekende voorvader.

Carteret

Toch even moeten zoeken naar de Carteret eilanden, genoemd naar de Britse ontdekkingsreiziger Philip Carteret, behorend tot Papoea Nieuw Guinea, totaal slechts 0,6 vierkante kilometer groot en anderhalve meter boven de zeespiegel. Er wonen ongeveer duizend mensen, die als de zeespiegel blijft stijgen, de eersten zullen zijn, die elders onderdak moeten zoeken. Er wordt natuurlijk muziek gemaakt o.a. door het slaan op bamboebuizen, ook niet ongebruikelijk op andere eilanden in die omgeving.

Invloed

Europese marsmuziek heeft dankzij de koloniale geschiedenis overal zijn sporen achtergelaten, soms op groteske wijze, zo speelt men op de Philippijnen op van bamboe gemaakte imitatie koperinstrumenten. Omgekeerd is het repertoire van fanfares hier beinvloed door niet-Europese ritmes en moet je niet verbaasd ophoren als de dorpsharmonie op een rumba door de hoofdstraat marcheert. Soms klinkt het wat geforceerd en mist het elke vorm van wat ik maar swing zal noemen. De eerste verandering van het repertoire van Europese militaire orkesten - en daar denk ik meteen aan als ik het over marsmuziek heb - vond meteen na de Eerste Wereldoorlog plaats, toen Parijzenaars zich stonden de vergapen aan een orkest onder leiding van Jim Europe, dat de stafmuziek vormde van een zwart Amerikaans regiment. Jazz kon je deze muziek niet noemen, maar het had wel dezelfde lichtvoetigheid. Ook de Tweede Wereldoorlog bracht verandering. Opnieuw speelde Amerikaanse muziek een rol, niet alleen door de dirigent van de Army Airforce Band, Glenn Miller, maar ook doordat veel jazzmusici in legerorkesten speelden. Er is geen harmonie, geen fanfare, die aan de invloed van jazz is ontsnapt. Zelfs het orkest van de Parijse brandweer heeft de uit 1937 daterende Count Basiecompositie 'One o'clock jump' op het repertore.

Twee staartbomen en een duwschroef

Een week geleden schreef ik n.a.v. de Saab J21 een stukje over de Fokker F25 'Promotor', ook een toestel met twee straatbomen en een duwschroef. Het irriteerde me, dat ik me geen ander toestel met dezelfde specificatie kon herinneren, want dat er meer geweest moesten zijn was zo klaar als een klont. Ik ging op zoek in 'Vliegwereld', ik heb een gebonden jaargang van 1946 en juist in die tijd was de kans het grootst - ook de vliegtuigontwerperswereld kent zijn modieuze trekjes - een andere tweestaartbomer met duwschroef te vinden. En waarachtig, ik vond nog twee en nog iets anders, de Fokker 'Promotor' blijkt afgeleid van de DIFOGA 421, maar daarover straks meer.

Het ontwerp van de Piper PA-7 'Sky Coupe' dateerde uit 1943, het prototype vloog in 1945, maar daar is het bij gebleven.

De Secan (Société d'Etudes et de Construction Aéronavales) S-10 'Courlis' stond net als de 'Promotor' in 1946 op XVIIe Salon de l'Aeronautique' in Paris en bood eveneens plaats aan vier inzittenden. Uiteindelijk werden er 144 tooestellen gebouwd, maar vanwege grote problemen met de door Mathis gebouwde motor, verloor een aantal het luchtvaardigheidscertificaat en werd vervolgens gesloopt. In 1961 probeerde de fabriek het nog eens met een 'Super Courlis', maar er werd slechts een prototype geconstrueerd.

De DIFOGA (Diepen Ford Garage) 421, werd tijdens de Tweede Wereldoorlog gebouwd door garagehouder en luchtvaartenthousiast Frits Diepen in Bergen op Zoom. Het vliegtuig kreeg een Ford V8-automotor. Na de oorlog werd een nieuwe N.V. opgericht: Frits Diepen Vliegtuigen N.V., er waren grote planen voor een vliegschool annex luchttaxibedrijf: bij Fokker werden drie S-9 lestoestellen besteld evenals acht Koolhovens FK-43's. Klaarblijkelijk kwam het ontwerp van de DIFOGA bij Fokker terecht en zo ontstond de 'Promotor', waarvan Diepen, volgens 'Vliegwereld' meteen maar 100 exemplaren bestelde. Daarna moet het redelijk stil geworden zijn. Want de bouw van de eenentwintigste 'Promotor' werd in 1949 gestaakt.

Raampjes

De eerste PCC-cars in Den Haag hadden net als die van Minneapolis - St.Paul de door mij buitengewoon gewaardeerde raampjes boven de zijruiten, de zg. standee windows, raampjes waardoor ik als staande, lange passagier naar buiten kon kijken. Maar die vreugde duurde niet lang, want bij de volgende serie waren die raampjes al weer verdwenen. Op de foto de 1102 zonder standee windows op lijn 6 met reclame voor de Torengarage ( jaren geleden veranderd in een Grand Cafe). Op de achtergrond de 322 van Twin City Lines.

Stuur

Wobbe

Gisteravend wu de frouw weer naar Tussen keunst en kietsj kyke, want se fiendt de reaksjes fan de minsen soa prachtich as blyken doet dat hun lullich faaske fiifduzend euro weerd is. Ik sien der nyt graach naar want ik raak der altyd soa opwonnen fan. Begryp my goed, nyt fan soan faaske maar fan Nelleke van der Krogt en dat is foor Tryn, soa hiet myn frouw, dan weer nyt soa noflek. Want ik mach Tryn graach fergelike met Nelleke en sèg nu self myn Tryn is nyt opwossen teugen Nelleke har intellekt. Want godallemachtich wat kan dat wyf skitterend ferstandeche opmerkingen make, ik raak der regelmatech ferstuverd fan. Ik mag dan graach over Nelleke wat sitte te opberen, maar daar kan Tryn heul slecht over, fooral as ik over Nellekes kleding en lichem begin. Ik fergelyk har altyten met een lekker kipeboutsje, waar je soa lekker an omkluve kenne. Maar soagauw ‘t woard kluve falt wudt Tryn ferdomde gremitech en fiendt dat as der kluve wurre mut, ik mar an har om mut kluve.

Wobbe Tuinstra, Liwadden

Twin City Lines 322

Het bouwen van 'Twin City Lines' 322 had meer voeten in de aarde, dan ik dacht omdat de linker voorruitstijl zo goed als afwezig was, de groene belijning voor nogal wat hoofdbrekens zorgde en een schroefje met ongewone draad in het bouwpakket miste. De echte 322 rijdt, na nogal wat omzwervingen, op het museumlijntje Como - Harriet, maar ontbrak helaas op het appel toen ik twee jaar geleden in Minneapolis - St.Paul was.

Toch reed ik die zondag wel degelijk in een oude tram, de Duluth 265, in 1915 gebouwd voor Minneapolis - St. Paul, maar na een zeer korte carriere in die steden verkocht naar Duluth, om vervolgens van 1939 tot 1973 als tuinhuis dienst te doen in Wisconsin. Daarna aangekocht door het 'Minnesota Streetcar Museum' en in 1982 op uit Chicago afkomstige wielstellen ingezet op de museumlijn. Maar de wielstellen voldeden niet en zijn inmiddels vervangen door in de jaren twintig naar Osaka geexporteerde wielstellen. Restauratie van een tram blijkt dus nogal lastig, vooral als de wielstellen op zeker moment zijn verwijderd. In ons land doen zich soortgelijke problemen voor, zo is motorwagen 2 in Den Haag van origine een Amsterdamse tram, maar omdat de in 1904 door de HTM bestelde tramserie 1 -20 identiek was aan een in 1902 aan Amsterdam geleverde serie is dit geen probleem, waar ik wel grote problemen mee heb is de inzet van Duitse en Poolse stoomlocomotieven in ons land, materieel, dat hier oorspronkelijk nooit gereden heeft. Opmerkelijk is de trolleystang van de PCC car, in Amsterdam is die stang in het begin van de vorige eeuw al vervangen door een beugel, de PCC cars in Den Haag hadden een tweebenige pantograaf als stroomafnemer.

Gaat u gerust slapen

Het trio B(alkenende), B(os) met R(ouvoet) sluit het crisisberaad af als de hoge snelheidstrein gaat rijden.

Wobbe

Ik su toch graach eefkes reagere wille op ut stukje van ons aller Ymkje fan gisteren en un uutsondering make foor Gurbe Douwstra, Piter Wilkens, Roel Slofstra en Nynke Laverman met hun liedsjes fan Leonard Cohen. Die liedsjes binne oek fertaald fanself, mar se binne al skrewen deur een oud-Liwadder, de op seer jeugdeche leeftyd naar Canada emigreerde broer van Rooske en Betteke Cohen, jim wete wel, dy in onze stad salich ferklaarde negoosjewyfkes. En warom suden we hun jongere broerke gin eer bewyze, seg nou self? Miskien is der selfs noch un plakje foor hem naast syn suske op un stoeltsje, krek over de spoorbomen inne Skraans? En op ut bankje dur naast is in elk gefal foldoende plak foor Gurbe, Piter, Roel en Nynke om Leonard toe te singen.

Wobbe Tuinstra, Liwadden

Zijspan

Wanneer zag ik voor het laatst een motor met zijspan? Als ik een beeld oproep zie ik zo’n apparaat inrijden op een aantal Amsterdamse demonstranten, de agent in het bakkie hevig zwaaiend met zijn wapenstok. Maar dat beeld is minstens dertig jaar oud. Toch was het eens een populair vervoermiddel. Ik kijk in ‘The Observer’s Army Vehicles Directory to 1940’ van Bart H. Vanderveen en vervolgens in ‘The Observer’s Fighting Vehicles Directory World War II’ van dezelfde schrijver. Het moet een geliefd legervervoermiddel zijn geweest, want er is vrijwel geen land, dat de motor met zijspan niet in dienst had, soms leken ze als twee druppels water op een civiele versie, soms waren ze gepantserd, zoals de Belgische FN M86 mil. uit 1937. Nederland kocht in 1938 meer dan 1750 BSA’s en liet er door Werkspoor zijspannen voor bouwen, waarop o.a. luchtdoelgeschut geplaatst kon worden. Voor zover ik heb kunnen nagaan hebben fietsen met zijspan nooit in welk leger dan ook dienst gedaan.

Toch zijn ze er wel, een paar jaar geleden zag ik bovenstaand vehikel in Duitsland. Het is een typisch Duitse fiets, waaraan het ongetwijfekd eveneens Duitse zijspan bevestigd is. Het ‘vlinderstuur’ van de fiets en ‘boegbeeld’ op het voorspatbord verraden de herkomt.

Maar ook in het Verenigd Koninkrijk moet het fietszijspan eens populair geweest zijn, want Player beeldde kort voor de Tweede Wereldoorlog een tandem met zijspan af in een serie sigarettenplaatjes.

Fries

Ik geef toe, ik weet niet zoveel van moderne muziek. Goeden namen zeggen me niet. Bijtijden vliegen bij ons door de buren wel luxe wagens met een prote beuken. Ik zou er halfwijs van worden. Toch mag ik een Fries zangetje op zijn tijd graag horen, maar dan moet het al Fries wezen en geen overgezette rotsooi en zulks gebeurt heden de dag heeltijden gauwris. Ede Staal, Bob Dylan, Cornelis Vreeswijk in ons moedertaal, wat een argewatie en nou zullen we zelfs Marlene Dietrich in het Fries hebben. Het wachten is nog op Johnny Jordaan, Tante Leen en André Hazes in het Fries, het is krekt alsof goeden Friese zangetjeschrijvers geen eigen inspiraasje meer hebben en allenig maar met een woordboek aan de gang kennen. Wat stelt zo’n Ted Rozendal zich feitelijks voor, denkt zo’n vrouwmens dat het aantrekken van een geil korset voldoende is?
Vrouw Ymkje Sinnema - Meindertsma, Rotsterhaule

Hulp

Voor mij ligt een serie van 25 autoplaatjes rond 1923 uitgegeven door de Britse sigarettenfabrikant Lambert & Butler. Van de 25 afgebeelde merken zijn er in 2009 nog vijf over, van sommige van de verdwenen merken herinner ik me zo ongeveer wanneer het noodlot toesloeg, wat ik me absoluut niet herinner is dat er toen ook maar een moment sprake is geweest van een reddingsactie door een regering. Nu de roep om Opel overeind te houden steeds luider wordt, denk ik: hadden Swift in 1931, Lanchester in 1956 en Armstrong Siddeley in 1960 niet evenveel recht op ondersteuning? Of maakten die auto's waarop dat moment absoluut geen vraag naar was? Maar hoe zit dat dan met Opel? Waarom zit er in het pakket van die fabriek bijvoorbeeld een GT? Leuk voor de autojournalist met een driedaags geheel verzorgd uitje op Corsica, maar hoeveel zijn er eigenlijk verkocht en kan dat deel van de markt niet beter worden overgelaten aan de makers van echte sportwagens? Ik vind het ietwat simpel om nu de belastingbetaler, en of die nu Nederlander is of Duitser kan me niet schelen, aan te spreken om hulp.

Prez

Lester Young 27 augustus 1909 - 15 maart 1959

SAAB 2

Natuurlijk weet ik dat de motor van de J21 grote problemen had met de koeling, maar desalniettemin vind ik het een schitterend toestel, net zoals ik het prototype van de Saab 92 prachtig vind. Beide ongelooflijk eigenzinnig. Afwijkend van het gekende patroon. Ik heb zitten nadenken: ken ik meer toestellen met twee staartbomen en een duwschroef behalve de J21? De enige die in mijn hoofd opduikt, het is verdraaid lastig op die twee gegevens in de boeken te kijken, is de Fokker F25 'Promotor', een vierpersoonszakentoestel, waarmee Fokker na de Tweede Wereldoorlog weer eigen toestellen begon te bouwen. De F25 bracht niet het succes waarop gehoopt werd.

SAAB

Het is net alsof op het moment, dat SAAB zijn logo veranderde en daarmee zijn achtergrond verloochende, de auto’s minder interessant werden.Het tweemotorige vliegtuig verdween uit het beeldmerk en werd na het samengaan met vrachtwagenfabrikant Scania vervangen door het wapen van Zwedens zuidelijkste provincie, Skåne.

Vliegtuigfabriek SAAB (Svenska Aeroplan Aktiebolaget - Zweeds Vliegtuig N.V.) werd in 1937 opgericht, de eerste auto, project 92, dateert van 1946.

Het is qua stroomlijn, een van de mooiste auto’s ooit gebouwd en hij had een tweecylindertweetakt motor, voorwielaandrijving en onafhankelijke wielophanging voor, zowel als achter. Wie de moeite neemt neemt om eens goed naar de carrosserie te kijken moet de gelijkenis met de doorsnee van een vliegtuigvleugel opvallen. Pas in 1949 kwam de echte productie van het, enigszins gewijzigde en dus minder extreeem vormgegeven, Type 92 op gang.

Zweden bleef tijdens de Tweede Wereldoorlog neutraal, maar had desalniettemin behoefe aan een modern jachtvliegtuig. Dat werd de SAAB J21, een duidelijk van het destijds gangbare patroon afwijkend type vliegtuig, het duurde dan ook enige maanden voordat het concept door de Zweedse luchtmacht werd geaccepteerd. De eerste reeks werd in 1945 afgeleverd.

In 1947 werd de J21 uitgerust met een De Havillandstraalmotor en ging J21R heten, de J21 is naast de Russische Yak-3 het enige vliegtuig dat zowel met een propellor als met een straalmotor leverbaar is geweest.

Mariëtteke

Mariëtteke Hamer: "Ik ga vandaag weer fijn legpuzzelen".

Modellen

Wanneer ik modellen bouw, dan bouw ik vaak twee modellen tegelijkertijd: twee auto's, twee vliegtuigen enz., omdat het drogen van de verf veel tijd in beslag neemt. Het is uitzonderlijk, dat ik een auto (schaal 1:43,5), een vliegtuig (schaal 1:72) en een PCC car (schaal 1:87) onder handen heb. De auto, een Tracta uit 1928, staat in de grondlak. Het is een van de eerste succesrijke voorwielaandrijvers. Het vliegtuig, een SAAB J21A, is geschilderd en moet nog worden samengebouwd. De PCC car krijgt de kleuren van het trambedrijf van de Twin Cities, St. Paul en Minneapolis. Op dit moment rijdt de echte 322, na oorspronkelijk in de Twin Cities dienst te hebben gedaan en daarna in Newark en Cleveland, op het museumlijntje tussen Como en Harriet. Behalve het bouwen vind ik het uitzoeken van de de achtergronden altijd uiterst plezierig, vooral via het internet, waarbij ik de kans heb mensen te ontmoeten die bijvoorbeeld het logo van een trambedrijf in miniatuur maken. de museumbedrijven zelf hebben wel een website, maar ik reken nooit op antwoord: vrijwilligers hebben het veel te druk de zaak rijdend te houden.

Klantenservice

Vroeger heetten Friese mannen Sikke en Eelke, maar daar is enige tijd geleden verandering in gekomen, Friese mannennamen moeten nu eindigen op o. Dus is het Sicko en Elko. Ik kom daarop omdat meer dan een maand geleden een vriend van me een brief naar mij stuurde vanuit het postagenschap Metslawier. Want een postkantoor is daar al jaren niet meer en binnenkort zijn in dit land alle postkantoren door TieEnTie, want zo spellen we dat, verdwenen. Na iets meer dan een maand arriveerde de brief op mijn adres. Er zit een frankeerzegel op die alleen bij een postagentschap te koop is, compleet met datum. Maar klaarblijkelijk was er iemand in de gelederen van TieEnTie, want zo spellen we dat, die vond dat de postagentschaphouder te Metslawier zijn werk niet goed gedaan had en hij plakte een missive op de brief met de volgende inhoud: 'De zending voldoet niet aan de voorwaarden die TNT Post aan de frankering stelt.' Vervolgens vond hij dat de geadresseerde gestraft moest worden en liet hij de brief een maand lang onbesteld. Want zo gaat dat in een land, waar de regering de Post verkwanseld heeft. Ik dien een klacht in bij TieEnTie, want zo spellen we dat. En ik krijg dit antwoord:

Geachte heer Bloemendaal,

Hartelijk dank voor uw reactie. Graag wil ik hierop reageren.

Vriendelijk bedankt voor de moeite die u hebt genomen om uw klacht over de postbezorging aan ons door te geven. Ik vind het vervelend dat de bezorging niet naar uw tevredenheid gebeurt.

TNT Post verwerkt dagelijks 16 miljoen poststukken en doordat deze zendingen niet zijn voorzien van een unieke code kunnen we niet meer achterhalen wat er met deze zendingen is gebeurd en dus ook niet waardoor de zending vertraging heeft opgelopen. Het controleren van de frankering mag maximaal tot 1 dag vertraging leiden. Daarom kan ik geen gerichte actie ondernemen. Uw klacht wordt uiteraard wel geregistreerd. Hiermee is uw klacht afgehandeld, u krijgt daarom geen reactie meer. Ik wil u toch hartelijk danken voor het melden van uw klacht. Mocht het in de toekomst toch nog voorkomen, laat het mij dan alstublieft weten.

Ik ga ervan uit u hiermee voldoende informatie te hebben gegeven.

Met vriendelijke groet,

Elko Smid
TNT Post Klantenservice

Nu had de brief uit Metslawier wel degelijk een barcode, maar ik vrees met grote vreze, dat TieEnTie, want zo spellen we dat, met knuppels als Elko, die het klaarblijkelijk allemaal geen donder kan schelen en alleen maar voorbedachte epistels kan rondsturen, het einde van een normale klantgerichte postbestelling in zicht is.

Obbies 3

Gister beziek van een van mijn kindskinderen, die getrouwd is met Olaf Zondervan, die ik niet lijden mag, niet vanwege zijn nuivere voornaam of zijn werk bij de belastingen, maar omdat hij het achter de armtakken heeft. Toch heb ik obbies tegenover hem op het praat gebracht, want hij zit menigvuldig met de neus in de boeken. 'Ymkje', zei hij. 'Beppe Ymkje' zei ik, want je moet zo'n snotbongel aanhoudend te plak zetten. 'Beppe Ymkje, het heeft allegaar met vast voet te doen.' 'Wat hebben ons voeten nou met obbies te doen? Of moet men te hardrennen om niet obbies te worden?' 'Nee beppe, vast voet is Engels en je schrijft het met een f, een dubbele oo en een d, er staat feiteluks fast food en dat betekent snel voedsel.' 'Waarom zeggen ze dat dan niet, waarom in de goedigheid moet heden de dag alles een Engelse naam hebben? Men wordt alhelendal simpel van zulks.' 'Fast food is allegaar goed met een prote vet en een prote suiker dat men voort en dadelijk opeten kan en daar wordt men te dik van.' 'Je meent een stukje zwart brood met grouwen en sjerp?' "Nee, beppe dat meen ik niet, ik heb het over tsjips en dat soort van vreterij dat men in puiden bij de super kopen kan.' Nou weet ik lang om laat hoe je obbies wordt, door puiden van de supermarkt!

Vrouw Ymkje Sinnema - Meindertsma, Rotsterhaule

Deperdussin

Laat iemand een foto van een dubbeldekker als de Tiger Moth zien en hij roept: “Aha, Eerste Wereldoorlog”, terwijl het toestel pas in 1931 voor het eerst vloog, klaarblijkelijk associëren mensen tweevleugeligen met iets, dat bijna honderd jaar geleden mode was, terwijl de KLM notabene na de Tweede Wereldoorlog binnenlands luchtverkeer nog met dubbeldekkers uit dezelfde De Havillandfabriek die de Tiger Moth bouwde, uitvoerde.

Bovendien waren er zelfs voor de Eerste Wereldoorlog al eendekkers, zoals deze Franse Deperdussin, een snel toestel, dat eerst als één- later ook als tweeziter werd gebouwd. De fabriek heette officieel Société Pour les Appareils Deperdussin (SPAD) en veroverde de nodige faam door, de door Louis Béchereau ontworpen, toestellen in te zetten bij snelheidswedstrijden, die met grote regelmaat gewonnen werden. Een en ander leidde zelfs tot de oprichting van een Engels filiaal, dat evenwel niet lang bestond omdat het Britse ministerie van oorlog geen eendekkers wilde. De racesuccessen vertaalden zich ook in Frankrijk niet in broodnodige verkopen, zodat de fabriek, nadat Deperdussin wegens verduistering was gearresteerd, werd overgenomen door Blériot, die de initialen SPAD handhaafde, maar er een ander betekenis aangaf: Société Pour l’Aviation et ses Dérivés. die fabriek leverde de SPAD-jagers uit de Eerste Wereldoorlog, tweedekkers, waarmee George Guynemer en Charles Nungesser wereldberoemd werden.

Reverend Davis

Roy Book Binder, die net als een aantal andere Amerikaanse gitaristen (Bromberg, Grossman) ooit les van hem nam, kon buitengewoon boeiend over hem vertellen. Jaren geleden deed hij dat ook in De Gezamenlijke Zenders Peazens & Moddergat of in After Hours, helemaal zeker ben ik niet in welk programma precies. Maar wat hij vertelde over Reverend Gary Davis (30 april 1896 - 5 mei 1972) was de moeite waard, want behalve dat hij les kreeg, chauffeerde hij de blinde gitarist ook. Stefan Grossman stelde een driedelige DVD, waarin Davis te bewonderen valt. Hier een drietal stukjes 'Slow Drag', 'Sally wher'd you get your liquor from' en 'Candyman'.

Obbies 2

Ik ben er heeltijden nog niet uit: een mens moet al eten, maar hoeft niet te smoken. Gistermiddag heb ik het er nog met Akke Heidstra, een weduwvrouw, die verderop in onze buren woont, over gehad. ‘Ymkje’, zei ze. ‘Ymkje, het zit allegaar in de kolostorol.’ ‘Is dat geen soort van kaugom?’, heb ik haar gevraagd. ‘Ach nee je, die kolostorol heeft men in soorten: je hebt goede en slechte kolostorol. Goede kolostorol zit bijgelijks in zalm.’ ‘In zalm? En ik heb van de week krekt gehoord, dat die vis allerovergrijselijkst ziek is, dat hij allegaar nuivere bulten op het lijf heeft en moet men zulk soort dan eten om niet obbies te worden? Ik begrijp er helendal geen bliksem meer van. Mijn vader ging vroeger te snoekstruipen, heeft snoek ook goede kolostorol, Akke?’ ‘Dat weet ik niet hoor’, zei Akke, het kan wel wezen’. ‘Harrekrastus’, zei ik: 'men moet dus heeltijden met een kolostorollist in de buis gaan te boodschappen’.

Vrouw Ymkje Sinnema - Meindertsma, Rotsterhaule.

Obbies

Uit en door hoor ik nuivere berichten, waar ik lang over nadenken moet. Gisteravond was ik op jaardagvisite in Het Veen toen ik een jongvent zeggen hoorde dat eten krekt zo schadelijk is als smoken. Kinderen, die obbies zijn, dat is een nuiver woord voor te dik, hebben krekt zoveel kans vroeg dood te gaan als smokers. ‘Dat smookverbod van minister Klink smijt dan mooi geen zeden aan de dijk’, zei ik. ‘Dan kan men krekt zo goed de Mekdonalds toedoen als de aspannetjes van tafel halen.’ ‘Jawis’ zei Harmke Zijlstra, die net het puidje Douwe Egberts in de buis deed: ‘vreten mogen ze dalijks ook niet meer. In elk geval niet meer wat ze vreten willen.’

Nou, nou’, zei Sybren, haar man: ‘een beetje minder ken ook wel, beesten vreten, mensen eten’.

“Ach man, daar gaat het helendal niet om, jij moet je er buiten houden, het gaat over mensen, die vreten en veelsten te dik worden en dat is krekt zo schalijk als smoken. Zulken krijgen het ook aan het hart, en waarom mogen zij haar gang gaan en mag ik omtrent neer noch neer een sigaret aansteken?’

Ik ben er nog niet uit, ik vind zulks een heel groot probleem.

Vrouw Ymkje Sinnema - Meindertsma, Rotsterhaule

Op zoek

Nog steeds op zoek naar een bij u passend muziekinstrument? De buitengewoon komische Canadees David Gouthro adviseert de neusfluit.

Buitenboord 2

Het hotel bleek zo’n enorm huis, waarvan er in het zuiden van de Verenigde Staten nog honderden uit de voorvorige eeuw zijn overgebleven. Het interieur was opgevrolijkt met een ongelooflijke hoeveelheid miniatuurspoorwegmateriaal en dan niet op de kinderachtige schaal die hier gesleten wordt, maar groter, veel groter. Ik had Brunswick gekozen als uitvalbasis om te proberen muziek van de Georgia Sea Islands Singers te pakken te krijgen. De zang van de groep was veel Afrikaanser, veel minder beinvloed door blanke geluiden, had ik me laten vertellen. Maar in de enige platenzaak, die ik ontdekte, hadden ze nog nooit van de groep gehoord. Uiteindelijk lukte het me, na een driedaagse zoektocht, via een hotelportier en de kamer van koophandel, het echtpaar, dat de groep leidde op te sporen en een paar cassettes aan te schaffen. Op zondag ging ik naar Jekyll, een voormalig eiland, dat ooit particulier bezit was en waar je je alleen maar op uitnodiging en wanneer je het nodige (vele) kapitaal bezat, kon vestigen. Ik werd in een soort treintje, samen met een tiental anderen, over het eiland rondgereden en we vergaapten ons aan de gouden badkranen, de marmeren badkuipen en wat dies meer zij, van weleer. Auto’s waren destijds niet toegestaan en toch ontdekte ik, meteen bij het begin van de rondrit, het voertuig, dat me al jaren had geintrigreerd: de ‘Buckboard’, een plank, met twee zetels, een stuur en pedalen, op vier wielen met een vijfde wiel, als een buitenboordmotor aan een vletje, erachter. De fabrikant van de 'Buckboard' was Briggs & Stratton in Milwaukee en de eencylinder, luchtgekoelde motor dreef gewoonlijk een grasmaaier aan. Het werd in het begin van de jaren twintig geen succes. (Het plaatje van de 'Buckboard' komt van het, bij mijn weten, in Europa verdwenen sigarettenmerk 'Craven A' , een rood doosje met een zwarte kat en de naam Craven A in een wit ovaal, de sigaretten hadden geen filter, maar wel een kurken mondstuk.)

DE ZWIJNEN

Buitenboord

Een vliegtuig met een buitenboordmotor? Dat is de Spratt 107, aangedreven door een gewijzigde Mercury '800' tweetactbuitenboordmotor. Het ontwerp komt van George Spratt, die, bovendien inplaats van ailerons een compleet beweegbare vleugel op zijn vliegbootje heeft geinstalleerd. Eerder hield hij zich bezig met het ontwerpen van een vliegende auto.

Hackensacktijd

Stan Getz en John Coltrane (tenorsax) luiden samen samen met Oscar Peterson (piano), Paul Chambers (bas) en Jim Cobb (drums) de zondag in.