Wonderlijk - want in Nederland werd nauwelijks nog Jiddisch gesproken, laat staan gelezen - maar in 1932 verscheen bij N.V. "De Arbeiderspers" in Amsterdam een - overigens in gewoon schrift - boek in het Jiddisch: "Nit in golus un nit in der heem" (niet in ballingschap maar ook niet thuis). De schrijfster was Chaia Raismann, echtgenote van de bekende arts en socialist Ben Sajet. Zij overleed in 1935. Het is eigenlijk een kinderboek met achterin een verklarende woordenlijst. Ik citeer het begin van het laatste hoofdstuk: "Hob ich chassene gehat mit seher a guten man, un nit alleen mit a guten man, eech mit a reichen man. Wehnen mir in seher a scheene diere, un hob ich nit éen, neen ich hob zwee diensten un mir hobben eech a aftomobiel mit a richtigen chauffeur." De spelling van een aantal woorden wijkt sterk af van hoe Jiddisch tegenwoordig gespeld wordt maar dat kan ook het gevolg zijn van de transcriptie uit het kwadraatschrift naar het gewone schrift.
In mijn boekenkast staat ook een ander opmerkelijk kinderboek: "Winnie-The-Pooh" van A.A. Milne, maar dan in het Jiddisch vertaald door Leonard Wolf tot "Vini-der-Pu". Het origineel - inmiddels in 32 talen vertaald - verscheen in 1926, de Jiddische versie kwam in 2000 uit. Ik kan me absoluut niet meer herinneren wanneer ik de Nederlandse vertaling van dit meesterwerk las, maar het moet zeker meer dan zeventig jaar geleden zijn. Laat ik opnieuw een stukje citeren en meteen wordt duidelijk dat de de moeilijkheidsgraad voor het begrijpen hoger ligt: "Vini-der-Pu hot aroysgenommen dem kop funem lokh un a bisl geklert, un geklert hor er zikh, "S'muz dokh zayn emetser do, vail s'hot dokh emetser gemuzt zogn 'Keyner nisht.'" Hot er tsurik arayngeshekt dem kop inem lokh un a zog geton, "Halo, Kinigl, dos bistu den nisht?"
Werd in Raismanns boek de ch (zeg maar onze g) nog als ch geschreven dus bijvoorbeeld chassene (bruiloft), tegenwoordig wordt dat om een grotere eenheid in transcriptie van het kwadraatschrift naar het gewone schrift te krijgen door het in New York gevestigde YIVO (Institute for Jewish Research) kh voorgeschreven en moet er dus khassene staan. Niet alleen het Jiddisch kent die onder invloed van de Engelse taal in feite onzinnige spelling, ook Russisch (Khrushchev) en Arabisch (Khaalidha) ondervinden dezelfde hinder met als gevolg dat ook in ons land, terwijl wij een prachtige de gutturale g in huis hebben, de kh foutief als k wordt uitgesproken.
