In mijn boekenkast staat een aantal boeken over de Shoah - een woord dat ik liever gebruik als Holocaust - naast boeken die me duidelijk maken hoe het zover heeft kunnen komen, de meeste boeken vertellen het verhaal land na land, maar een algemeen overzicht hoe Europa zich misdadig tegenover de Joden ging gedragen ontbrak tot een week geleden. Het is Bernard Wassersteins "On the Eve. The Jews of Europe before the Second World War"*. In de boekwinkel zocht ik de bladzijden over Nederland. Als die overeenkwamen met wat ik al wist, dan was het boek de aanschaf waard. Dat bleek het geval en ik kocht het boek voor net geen zestien euro. Het is een fascinerend boek, niet alleen beschrijft Wasserstein het groeiende antisemitsme van land tot land van Litouwen tot Griekenland, hij maakt ook de verdeeldheid duidelijk tussen de Joden zelf: tussen zionisten, bundisten, de Agudat, de orthodoxen, de liberalen en hij doet dat op zo'n voortreffelijke manier dat ik het boek nauwelijks heb kunnen wegleggen. Verplichte literatuur voor iedereen die precies wil weten wat aan de grote moord vooraf ging.
*Profile Books Ltd. ISBN 978 1 84668 190 5
