Nash 5

Het weekblad ‘Time’ noemde de Nash ‘600’ (foto 1) van 1941 ‘de enige echt nieuwe auto’ en dat was het voor de Verenigde Staten zeker, want de wagen had als eerste Amerikaanse serie-auto een zelfdragende carosserie. Nash zelf noemde het ‘unitized construction’. De naam ‘6oo’ was ontleend aan het feit dat de auto op een tank van 20 gallons benzine 600 mijl ver kon rijden. Daarvoor had Nash voor zijn goedkopere auto’s o.a. de namen Ajax en LaFayette gebruikt. Een paar maanden voor ‘Pearl Harbor’ verscheen de ‘600’ voor 1942, die de Verenigde Staten doorkruiste met de slagzin: ‘I’m using one-third of gasoline’.De fabriek schakelde begin februari 1942 volledig over op oorlogsproductie en maakte o.a. het anderhalvetonseenassige aanhangertje, dat onder meer achter de ‘Jeep’ werd gebruikt (foto 2), de Pratt & Whitney achttiencylindervliegtuigmotor R2800 ‘Double Wasp’ (foto 3)(o.a. te vinden in de Chance Vought F4U-1D ‘Corsair’ (foto 4)) en de Sikorsky R6A tweezitsverkenningshelicopter (foto 5).

Nash '600'

aanhangertje

Praat & Whitney R2800

Corsair

Sikorsky R6A

Kalkoen

Je hebt deze dagen geen schoft voor rust in het gat en ik ben schoon achter de puist. Het wordt er met al die nieuwerwetse maneuvels ook niet beter op, zo moest ik Tweede Krestdag te kalkoeneten, waar ze de bullig van volgestopt hadden met oude bolletjes en zulkzowat, het leek mirakels wel krentjebrij. En daar krijgt men dan een soort van Schijlger rode bijen bij, dat men kompoten noemt, alsof een stuk van een hen niet voldoende is. En ze zaten de hele tijd maar te hijmen hoe gaat het wel smaakte. Ik vond daar geen donder aan, het was zo droog als turf, die twintig jaar op de vliering gelegen had. Maar het ging maar van: "Smaakt het wel beppe, wil beppe nog een stukje borst of een stukje poot?" Men zou de kriebels daarvan krijgen. Ik was tijge blijd dat ik weer op huis aankon en heb dalijks toen ik in de huis kwam een stukje brood met droge worst toegemaakt.

Vrouw Ymkje Sinnema - Meindertsma, Rotsterhaule

Wobbe

'Soan probleem as met dy Stegeman fan SBS is makkeluk op te lossen: plant dy fent un chip in syn poat.'

Nash 4

Omdat veel autofabrikanten oospronkelijk begonnen waren met het bouwen van fietsen, namen ze een aantal zaken uit die branche over, zoals het plaatsen van een naamplaatje voorop de motorkap of de radiateurmantel. Hieronder twee plaatjes, die respectievelijk zaten op het balhoofd van een Brennabor- en een Peugeotfiets.

Nash heeft zijn embleem nogal eens veranderd, het eerste dateert uit de jaren twintig, het tweede uit de jaren dertig, het derde uit de jaren vijftig.

Maar klaarblijkelijk was soms het embleem wat te klein en werd in de jaren twintig op de radiateur nog eens extra de naam bevestigd, vermoedelijk met een ijzerdraadje.

Hawk, Bird e.a.

Charlie Parker, altsax (foto), Coleman Hawkins, tenorsax (foto), Hank Jones, piano, Ray Brown, bas, Buddy Rich, drums, Bill Harris, trombone, Lester Young, tenorsax, Harry Edison, trumpet, Flip Phillips, tenorsax en Ella Fitzgerald, zang.

Nash 3

In 1929 stopte Nash de truckproductie. Een jaar later kwam de fabriek met een opzienbarend nieuwtje voor een productieauto: dubbele ontsteking, die zo’n veertig jaar later als kersvers zou worden geafficheerd in Alfa Romeo’s twin spark. Zowel de zes- als de achtcylinders in lijn werden door Nash met 'twin ignition' geintroduceerd. In datzelfde jaar had Nash nog een ander en buitengewoon practisch nieuwtje: de cluch - pedal starter., die voorkwam dat de chauffeur in een versnelling startte. Ik heb zelf en aantal jaren in een vooroorlogse Nash gereden en vond het idee heel handig: je startte de auto door de koppeling tot de bodem in te trappen, onder het koppelingspedaal zat de startknop, je kon dus nooit met een ingeschakelde versnelling starten. Het ging ondanks de depressie nog steeds voor de wind met de fabriek in Kenosha: in 1931 werd een winst van bijna vijf miljoen dollar gemaakt, een jaar later was dat gereduceerd tot een kwart van dat bedrag, maar de winst was nog steeds zes keer zo groot als die van General Motors. Alle andere Amerikaanse autofabrieken leden dat jaar verlies. Nash moest er tenslotte ook aangeloven en verloor in 1934 $1.625.078., dat had als gevolg dat een jaar later het aantal verkrijgbare modellen drastisch werd verlaagd. In 1935 introduceerde Nash ‘Aeroform design’. Op de foto’s: een Nash Ambassador Eight en een Advanced Six (met in de achtergrond een PCC-car) uit 1935.

Nash 2

In 1913 werd de eerste Jefferyvrachtwagen afgeleverd, genoemd naar de drie jaar eerder overleden stichter van de Ramblerfabriek. Op 26 juni 1914 gingen ook de personenauto's Jeffery heten en werd de naam Rambler afgeschaft. In hetzelfde jaar verscheen ook de Jeffery Quad, een vierwielaangedreven vrachtwagen. In 1915 werden duizenden van de Quads geleverd aan de Franse en Britse legers. Geadverteerd werd met de slagzin: ' Drives, brakes and steers on all four wheels'. In 1916 nam Charles W. Nash ontslag als president van General Motors en kocht de Thomas B. Jeffery Company om vervolgens auto's onder eigen naam te gaan produceren. In 1918 bouwde Nash 11.490 vrachtwagens en werd daarmee 's werelds grootste vrachtwagenproducent. (Op de foto en het filmpje een Nash Quad)

Geluidshinder

Het leek, van te voren op de kaart gekeken, tamelijk simpel, maar dat viel bar tegen, want ik belandde in een, op Tweede Kerstdag, verlaten kantorengebied, waar de straatnaambordjes zo geplaatst waren, dat je ze vanuit de auto gemakkelijk kon lezen, maar dat je als voetganger - en dat was ik - steeds opnieuw de rijbaan op moest om te kijken waar je was. De metrohalte lag trouwens ook niet aan de weg waarnaar het station genoemd was. Op mijn vijfentwintigminutendurende voettocht naar de Ghanese kerk onmoette ik welgeteld vijf voetgangers en slechts de laatste twee wisten, omdat ze naar dezelfde kerk gingen, mij de vertellen hoe ik moest lopen. De kerk, zag er niet als uit als een kerk, het zou evengoed een van de zoveelste kantoorgebouwen/opslagplaatsen in de wijk kunnen zijn. De kerk waar ik naar binnen ging, lag ingeklemd tussen twee ander Ghanese kerken, maar dat wist ik op dat moment nog niet. Binnen was de kerk vanwege kerst uitbundig versierd. Er stond een koortje rechts op een podium en links zaten en stonden een trompettist, een toetsenist, een basgitarist en een drummer. Het was echt feest, dat zag je aan ieders kleding. Op de uitnodiging had dan ook 'dress to impress' gestaan. Ik had voor de gelegenheid wel een stropdas omgedaan, maar dat was, omdat ik geen pak had aangetrokken, toch wat te weinig. De kerstman kwam en ging. De vrouwelijke dominee hield een lange redevoering, die ik slecht verstaan kon, omdat er voortdurend muziek doorheen klonk. Zelfs meer dan één soort muziek en ik begon de geluidstechnicus van obstructie verdenken. Maar dat bleek onjuist. Want de muren tussen de drie kerken waren zo dun, dat ik behalve de dominee, ook een soort reverend Kelsey, met een raspende stem begeleid door een dameskoortje van de ene kant en een popachtig orkestje van de andere kant hoorde. Op weg terug naar huis dacht ik hoe vreemd het was, dat terwijl Nederlandse kerken leeg staan, drie Ghanese kerken elkaar noodgedwongen geluidshinderen.

Nash 1

De fabriek veranderde nog al eens van naam: van Rambler via Jeffery en Nash terug naar Rambler om als American Motors te eindigen. Het prototype van de Rambler werd in 1897 gebouwd in Chicago in de fietsenfabriek van Thomas B. Jeffery, een in Engeland geboren uitvinder, die sinds 1879 rijwielen bouwde onder de naam Rambler. Hij nam rond 1900 de Sterling Bicycle Company over in Kenosha (Wisconsin) en begon daarna samen met zijn zoon Charles serieus na te denken over de productie van een automobiel. In maart 1902 verscheen de eerste Rambler-auto op de markt: het type C, uit hetzelfde jaar dateert het type D, waarvan 1500 werden verkocht, waarmee Rambler 's werelds op een na grootste autofabrikant werd.

Mantgum 11

Vermoedelijk was het gedicht over de gang naar het rusthuis, Neeltjes laatste gedicht. Ik had oorspronkelijk het idee dat het over haarzelf ging, maar die indruk was onjuist, ze heeft het voor anderen in juni 1975 geschreven. Kort daarna viel ze in het portaal van haar woning. Ze werd daar pas de volgende ochtend gevonden en naar het Bonifatiushospitaal in Leeuwarden gebracht. Op 20 juli 1975 overleed Neeltje.

Mantgum 10

In juni 1975, Neeltje was toen 81 jaar oud, schreef ze dit gedicht:

Voor de stap naar het Rusthuis werd aanvaard

Wer't men yn it doarp ek wennet,
Yn in strjitte - oan in plein,
For immen die allinne oerblieuwt
Is de stilste dei - de Snein.
't Wurk dat is al gau berêdden
Kofje sette - komt d'r es ien?
Né - al die auto's, brommers, fytsen,
Né - die witte fan gjin stêdden.

Ja - as soms de need op 't heechst is,
En de bern die haww toast,
Ja, dan komt it Heit yn 't sin soms,
As Mem seit: Efkes oan by muoike Koos.
Muoike sjocht de stoet al kommen,
Wit ek 't boadskip wol mei ien.
Muoike!!!!!! Bliuw hjir lekker weinjen,
Foaral net nei in Rusthûs gean!!!!!!

'n Jong pearke yn 'n nije auto,
Haw' as einddoel Omke Klaes.
Zij: Omke wennet hjir sa prachtig,
Omke kin 't wurk net mear de baas.
It is ald perslein, hja hat der sin oan!!!!
Hij: Sit net Oom, oer it pakken ien,
En it ferhûzjen, wy stean jo bij!!!!!!
Omke tinkt och sok praet myn jonkje,
Né, dat's wier foar my gjin nijs.

Hawwe freonen en famylje
Skatten part en goud besjoen,
Dan Omke! neat is better as in Rusthûs
Minsken: O, der haw jim't skoan.
Wat jim as minsken werne en dien ha,
Die skatten lit jim efter nou....
Wat yn Gods krêft jim noch jûn is
Brûk dat hjir as Man en Frou.

Wobbe

'Wat 'n prachtichmoai plan fan Eurlings. Ajje seuventien binne, al achter 't stuur. Maar wel met 'n persoan dyt al tien jaar 'n rydbewys het dernaast. Ik stel foor om suks meteen út te breiden, soadat an 't ein kynders fan elf met één dyt al feertich jaar syn rydbewys het, de wech op kan.'

Trevithick 3

Het is vandaag op de kop af 207 jaar geleden dat de inwoners van Camborne in Cornwall Trevithicks eerste stoomvoertuig door de straten zagen rijden en vervolgens 'Beacon Hill' zagen beklimmen. Aan boord Richard Trevithick en zijn neef Andrew Vivian, die een financiële bijdrage aan de bouw geleverd had. Na kerst gingen ze opnieuw heuvelopwaarts toen het voertuig de geest gaf. Trevithick en Vivian begaven zich naar de lokale herberg en deden zich daar tegoed aan 'roast goose and proper drinks', terwijl de ketel van het voertuig droogkookte en het voertuig in vlammen opging.

Het standbeeld van Trevithick, met een model van zijn eerste stoomvoertuig onder zijn arm, in Camborne.

Mantgum 9

Uit het interview met de ‘Leeuwarder Courant’ citeer ik: ‘ Een bijzondere vrouw die Neeltsje Bosch. Ze heeft pretoogjes en zegt van zichzelf, dat ze een ‘fleurich aerd’ heeft. Dat moet ook wel, want alleen de ouderen weten hoe moeilijk zij het gehad heeft. Heit was boerenarbeider en later koemelker. Ze waren met z’n vijven als kinderen. mem werd ziek toen een van haar zoons kort na zijn emigratie naar Amerika overleed.* Dat was in 1912. Ze is er nooit overheen gekomen. Later kwam er een zwaar gehandicapte tante in huis. Neeltsje heeft mem en tante vele jaren verpleegd. Haar beste jaren zijn er mee heen gegaan. (.....) Neeltsje Bosch heeft de Mantgumer gemeenschap onschatbare diensten bewezen asl ziekenverpleegster en kinderverzorgster. Verder toog ze vele jaren achtereen met de jeugd naar het Rauwerder bos, ze gaf leiding aan de zondagsschool en als oppas vertelde ze de kinderen zelf gemaakte verhalen. Dat is te zeggen: het begin van zo’n verhaal ontleende ze soms aan een boek en de rest fantaseerde ze erbij. Die verhalen hebben haar bij de jeugd beroemd gemaakt en dat weet ze zelf. ‘As it wêze moat, kin ik de master út skoalle wei fortelle’. Sommige ouders hebben het ook ondervonden. Lezen ze ‘s avonds hun kinderen een mooi verhaal voor, zegt de lieve jeugd: ‘Dat is net wier, dat forhael is hiel oars. ‘Nee’, zegt heit, ‘zo staat het in het boek. Jawel, maar de versie van Neeltsje blijkt de jeugd veel meer aan te spreken en dus kan heit het boek wel dicht slaan.’
*Alhoewel ik me (nog) niet in de genealogie van de familie Bosch verdiept heb, heb ik wel in het immigratieregister van Ellis Island (waar vanaf 1892 immigranten de Verenigde Staten binnen kwamen) naar de naam Bosch gezocht, er komen twee mensen in aanmerking: een Taeke Bosch (22 jaar oud) arriveert in 1907 afkomstig uit Leeuwarden en een Siebe Bosch (27 jaar oud) arriveert in 1908, eveneens afkomstig uit Leeuwarden.

Trevithick 2

Waarschijnlijk was ik iets te onduidelijk wat betreft het gezegde in Cornwall: aan namen beginnend met Tre, Pol en Pen herken je achternamen uit Cornwall. Voorbeelden zijn TREvithick POLmer en PENder.

Trevithick

In Cornwall bestaat een gezegde: 'By Tre, Pol and Pen , so shall ye know Cornish men'. Richard Trevithick moet dus een man uit Cornwall zijn en dat klopt, hij werd op 13 april 1771 in Illogan geboren. Trevithick is de pionier van de hogedrukstoommachine en hij rustte twee rijtuigen uit met een dergelijke machine. Het eerste in december 1801 in Cornwall, het tweede in 1803 in Londen. We weten niet precies hoe het laatste rijtuig er uit zag, maar het wordt algemeen beschouwd als het eerste 'paardloze voertuig'. Het wordt gewoonlijk, zoals bijgaande illustratie toont, afgebeeld, maar hoe de passagiers in de 'London Road Carriage' kwamen is een raadsel.

Cholesteroller

Advertentie in een autoblad: 'Chevrolet pick-up 1971 belastingvrij op LPG. 48000km. superruige Chevy Pick-Up met V8 en megavet uitlaat-systeem.'

Mantgum 8

Ter gelegenheid van haar tachtigste verjaardag kreeg Neeltje bezoek van een redacteur van de Leeuwarder Courant, hij schreef onder de kop' It fleurich aerd fan juffer Neel': 'De verjaardagvisite heeft verscheidene dagen geduurd, uiteraard met onderbreking van de nachtelijke uren, en een week later is het nog steeds druk bij het laatste huis aan de Fearhûshoeke. (.......) Pas drie dagen na de verjaardag kreeg mej. Bosch de tijd de post door te nemen, enkele tientallen brieven en ansichtkaarten uit bijkans alle delen van de wereld. Alle afzenders moeten nog antwoord hebben, maar dat zal wel eind van de maand worden.' Mijn moeder antwoordde ze als volgt: 'Hartelijk dank voor je gezellige brief en Gelukwens! Neel is nu weer zoo ver dat ze een kaart kan schrijven. Het was me deze keer te druk geweest. Bijna 14 dagen iedere dag en avond visite. Het was een onvergetelijk mooie verjaardag en toen die verrassing in de Courant er nog bij en nu komen er opnieuw vele brieven overal vandaan.'

Wobbe

'Su der nou oek noch un ondersoek fan 'e universiteit fan Twente komme naar rokende dronken klanten inne kroeg?'

'Catalina'

Bladerend in een boek, vind ik een foto van een vliegboot - ik aarzel: is dat niet een verschrikkelijk ouderwets woord, heet zo iets tegenwoordig niet watervliegtuig? - de Russische GST, de Russische versie van de 'Catalina'. Dat heb ik in ieder geval goed, uit de begeleidende tekst blijkt het inderdaad om een in Rusland gebouwde Consolidated 'PBY' gaat. Want zo heette de 'Catalina' oorspronkelijk, de RAF gaf de Amerikaanse vliegboot 'PBY' de naam 'Catalina' en jaren later adopteerden de Amerikanen pas die naam. Maar daarmee houdt de redelijk ingewikkelde geschiedenis niet op. Het prototype, de XPBY-1 (X staat voor experimenteel) vloog in de lente van 1935 en vanuit dit prototype werden nieuwe versies ontwikkeld, waaronder een amfibie - die tamelijk verwarrend - ook 'Catalina' ging heten.

Mantgum 7

Dat houten been schijnt, anders dan het schilderij van Neeltje, na de dood van Neeltjes tante bewaard te zijn gebleven. Of het in haar oudheidkamer tentoongesteld is, weet ik niet. In de eerste brief, als antwoord op een kaart van mijn moeder schrijft ze: ‘Neel woont nu al 58 jaar in hetzelfde huis. Heb het na 25 mei in zijn geheel, de oude Buurfrou naar een bejaardenhuis. Daar kwamen van allerlei mensen op af, ik zag echt Spoken en heb nu zelf gekocht, dit gedeelte was al mijn Eigendom en nu maar duimen om het in gezondheid te bewonen. Dat ging de laatste tijd best, hoop deze winter weer te kunnen Dansen.’ Het contact moet meer dan twintig jaar verbroken zijn geweesl: ‘ Sedert de crematie van mijn neef Wijlen Willem Kooistra (mijn moeders vader, die overleed in 1951) heb ik bijna geen contact meer gehad’, schrijft ze en ze beklaagt zich erover dat de Kooistra’s het tegenover haar, het jaren hebben laten afweten. In een volgende brief schrijft ze: ‘Als het straks mooi weer wordt hoop ik al u hier nog eens in mijn Oudheden te ontvangen, het is nu te stoffig.’ Het is er helaas nooit van gekomen.

Drakenbergs jongenskoor

Nooit gedacht, dat ik dit nog eens zou zien: 'The Drakenberg Boys Choir' met een lied, dat overduidelijk uit de Zuidafrikaanse gumbootdancecultuur komt. Oorspronkelijk behorend tot het weekendplezier van de zwarte 'migrant workers', hier gezongen door een 'gemengd' koor van zwarte en witte jongens: ontroerend.

Mantgum 6

Waar is toch die goede gewoonte gebleven om kinderen naar hun grootvader en grootmoeder te noemen? Ik weet zeker dat Neeltje Bosch naar haar grootmoeder genoemd is (mijn betovergrootmoeder) Neeltje Rinses Dijkstra, die op 3 mei 1838 trouwde met Willem Sikkes Kooistra. Neeltje Bosch’ moeder moet een Kooistra geweest zijn, een zus van mijn overgrootvader Rinse Willems, die op zijn beurt een dochter had met de naam Neeltje, mijn moeders tante Neel. Zulke naamgeverij maakt de ‘wie is wie in de familie’ zoveel eenvoudiger. Neeltjes, ook in Mantgum wonende, broer heet naar zijn grootvader, Willem, maar uit de brieven aan mijn moeder, begrijp ik dat ze niet met hem op kon schieten. (‘Mijn broer Willem en ik hadden de laatste jaren niets meer aan elkaar. Hij was altijd bij die S. (Neeltje noemt de naam voluit) in het ‘Skoalhus’. Daar was hij gewoon begeesterd van - geen ander praat en dan dat vervelende M. en Mevrouw om het andere woord. Ik wist van intieme kennissen dat het best een toontje lager kon’). In een andere brief schrijft ze: ‘Mijn eigen familie heb ik nooit iets aan gehad, maar ik heb heel veel lieve, goede, trouwe vrienden, Heb helemaal geen eenzame oude dag. Ik moet echt nog leren om oud te zijn (ze is net tachtig jaar geworden) en dan doet gezond zijn natuurlijk wonderen, dat merk ik nu echt: eerder moe, geen aardigheid aan TV en radio.’ Gisterochtend sprak ik met een van haar lieve, goede, trouwe vrienden, die me vertelde dat S. in de oorlog zeer ernstig fout was geweest en dat Neeltje - rechtdoorzee als ze was - grote problemen had met die contacten van haar broer. Ik weet nu ook waarom ze nooit trouwde: ‘ze had geen tijd voor vrijerij’, ze zorgde niet alleen voor haar vader en moeder, maar ook voor een tante met een houten been.

Mantgum 5

De gemeente Baarderadeel had in het kader van Beeldende Kunst Regeling de kunstenares Geertje van Oudheusden opdracht gegeven een portret van Neeltje Bosch te schilderen, dat haar op 21 februari 1975 werd aangeboden. Neeltje verscheen in Fries costuum en heeft het schilderij, dat zij in bruikleen ontving, mee naar huis genomen. Na haar dood is het, zo heb ik me laten vertellen, op de zolder van een gemeentehuis geeindigd en vervolgens weggegooid.

'Thunderbolt'

Op YouTube zijn nogal wat interessante fragmenten met oude auto's en oude vliegtuigen te vinden, die qua beeld best de moeite waard zijn, maar waarvan de muziek slecht gekozen is. Een Panhard uit 1902 is, zonder dat ik de motor kan horen onderweg, met de meest verschrikkelijke dixielandbegeleiding, die ik me kan voorstellen en een Hawker 'Hurricane' rijdt de startbaan op onder de tonen van Glenn Miller. Maar soms stuit ik op een subliem stukje film en dat is steevast zonder muziek . De startprodecedure van een Republic P-47 'Thunderbolt' is magnifiek: je hoort alleen de stem van de piloot. Republic heette oorspronkelijk Seversky en bouwde o.a. de DS (Doolittle Special) 1 Executive voor Shells Jimmy Doolittle en een racevliegtuig voor Jacqueline Cochran, dat een verbeterde versie was van de P-35, een speciaal voor export ontwikkelde jachtvliegtuig, dat als EP-106 aan Zweden werd geleverd. Van de 120 in 1939 door Zweden bestelde toestellen werden 60 door het US Army Air Corps gevorderd. In datzelfde jaar werd de naam van de naar de oprichter, in Tiblisi geboren, Alexander Nikolaievich Prokofiev de Seversky genoemde Severskyfabriek veranderd in Republic. Verschillende types van de 'Thunderbolt' (P-47B, P-47C, P-47D, P-47G, P-47M en P-47N) vlogen niet alleen in dienst van de Amerikaanse luchtmacht, maar ook bij de RAF en de luchtmachten van Frankrijk, Rusland en Brazilië. Er zijn meer dan 15.000 'Thunderbolts' gebouwd.

Deze voorloper van de 'Thunderbolt', de P-35 staat opgesteld in het het museum van de Zweedse luchtmacht, van de tweezitsduikbommenwerper ontwikkeld uit de P-35, de 2PA, waarvan Zweden er 50 had besteld werden slechts twee afgeleverd, de andere toestellen gingen als AT-12's in de Verenigde Staten dienst doen.

Mantgum 4

Plotseling heb ik een klein dossier Neeltje Bosch. Veertien A4-tjes en dat allemaal dankzij een telefoontje naar het gemeentehuis van Littenseradiel. Ik vond de drie brieven, die Neeltje in de vroege jaren zeventig aan mijn moeder schreef, uiteindelijk toch een te mager uitgangspunt om haar tot onderwerp van een aantal stukjes voor mijn blog te maken, terwijl ik voelde dat ze het meer dan waard was. Het telefoontje naar de Friese gemeente en vervolgens naar het archief daar, maakte de wereld wel heel erg klein. Want ik kreeg collega-muziekliefhebber Hessel Fluitman, met wie ik in de jaren van 'De Gezamenlijke Zenders Peazens & Moddergat' verschillende keren contact had, aan de lijn. Uit de Goinga-collectie (Goinga was Hessels voorganger in het archief van de inmiddels opgeheven gemeente Baarderadeel) in Littenseradiel ontving ik inmiddels een aantal stukken en meteen blijkt dat de conclusie, die ik in Mantgum 1 trok dat Neeltje, net als mijn moeder, het Fries niet zou kunnen schrijven, onjuist was. Dit is het eerste couplet van een loflied op de dansclub.

Murw

De oorlog is afgelopen. Een deel van mijn familie is voor altijd verdwenen. Mijn oom Max informeert bij een officiële Nederlandse instantie waar zijn moeder (mijn oma) gebleven is. Hij moet daarvoor een kaart invullen. Ik begrijp 63 jaar later niet, dat hij niet razend geworden is, vanwege het taalgebruik op de kaart, maar waarschijnlijk was hij tijdens de oorlog zo murw gemaakt, dat dit er ook nog wel bij kon.

Mantgum 3

Op 7 december 1973 schrijft Neeltje Bosch mijn moeder een lange brief, waarin ze o.a. staat dat ze blij is geen geld van haar broer te hebben geleend voor haar tweede huis, waarin ze, naar ik aanneem heb, de oudheidkamer heeft gevestigd. Net als mijn moeder, toen 71, reist Neeltje weinig meer. Ik citeer: "Ik durf ook niet met de trein. Jaren geleden heb ik het kniegewricht kapot gehad en nu moet ik met uitstappen en afstappen van trapjes voorzichtig zijn.Januari hoop ik 80 jaar te worden, maar ben nog steeds president van de Dansclub. En dans nog alles mee, oud en nieuw, niet die Indianendans natuurlijk, je moet nooit om een ander gek worden. (........) Attje! mogt je eens toevallig de kans krijgen om een ritje naar Mantgum. Tel. 300. Verder is het altijd goed, al ligt er nog zooveel stof. Gezellig is het bij Neel altijd. Ik heb van mijn tweede kamer een soort museum gemaakt, alles oud. Ik heb drie kachels en een hok vol brandstof, aardappelen in de kelder en een kast vol kleren. En het voornaamste prima gezond en gelukkig meest een fleurig zin. Verleden week een depressie, maar daar ben ik nu ook al weer overheen. Zes Sinterklazen met een klein of groter cadeau. Als wij niet kunnen praten, schrijf dan maar een keertje. Ik schrijf altijd terug. Heel hartelijke groeten van Neel."

Afstamming

In de rechterbovenhoek van mijn moeders geboorteakte staat een klein cijfertje, dat komt omdat de akte in 1942 werd gebruikt bij afstammingsonderzoek. Mijn ouders waren, zoals dat destijds heette, ‘gemengd gehuwd’, dat wil zeggen dat een van de partners joods was en de ander niet. Die ander, mijn moeder, moest bewijzen dat zij niet joods was. Zij diende zestien officiële bewijzen te vergaren en deze vergezeld van F.3,50 op te sturen aan de ‘Gemachtigde voor Afstammingsbewijzen’ in Apeldoorn. Er was dus werk aan de winkel, eerst moest worden uitgevonden waar haar overgrootouders waren geboren, vervolgens moest hun geboorteakte en hun doopakte worden opgevraagd, daarna moest hun huwelijksakte vergezeld van dezelfde papieren van haar grootouders, ouders en van haarzelf worden opgestuurd Het kostte tijd en geld (voor ieder opgevraagd feit moest veertig cent leges worden betaald) en bovendien moest van elke akte een fotokopie worden gemaakt en daarvoor moest je destijds nog naar de fotograaf. Deze week dook het mapje, waarin alle akten bewaard worden, weer eens op. Ik kijk naar de papieren en hoor mijn moeder, vloekend, want dat kon ze, ('godverdomde overkommelingen, wat denken ze wel!') de papieren verzamelen. Ze heeft zich zelfs op 29 maart 1942 op 39-jarige leeftijd Nederlands-Hervormd laten dopen.

Uittreksel uit het huwelijksregister van de gemeente Leeuwarderadeel. Mijn moeders overgrootouders aan vaders kant (clicken maakt het document leesbaar).

Mantgum 2

Niet dat ik de woorden van mijn moeder over Neeltje Bosch wantrouw, (zie Mantgum 1) maar ik ben toch maar eens in het digitale archief van de 'Leeuwarder Courant' naar haar gaan zoeken. In 1975 verscheen n.a.v. van haar overlijden onderstaand artikeltje.

Aandacht

"Heeren, mag ick eeven Uwen aendacht?"

Uitspraak

Mijn moeder heeft haar hele leven geleden onder de Hollandse uitspraak van haar Friese voornaam. Ze heette Attje en dat hoort te worden uitgesproken als Atsje. Maar ik help u even herinneren aan de befaamde Friese schaatster Atje Keulen - Deelstra, er was destijds nauwelijks een sportcommentator, die het niet over Atje in plaats van over Atsje had, terwijl de man donders goed wist dat Stephen Johnson diende te worden uitgesproken als Stievun Dsjonsun en niet als Steffen Jonson. Ik heb mijn moeder Atze, Ans en Ada horen noemen. Vooral Atze zal gestoken hebben, want dat is de mannelijke vorm van Attje, dat ook wel met één t geschreven wordt. Ik kom op de uitspraak van Friese voornamen, omdat ik onder 'Mantgum 1' Neeltje Bosch opvoerde. Ik denk dan ogenblikkelijk 'Neeltsje', want zo zal ze zichzelf voorgesteld hebben. Friezen zouden wat nadrukkelijker de uitspraak van hun voornaam moeten adverteren: Rinse heeft niet te maken met appelstroop, maar klinkt als 'Reense' en Rintje als 'Reentsje'.

Wobbe

"Hoorde krek dat Jan van Swaffelaar met de Van Dale onder syn arm fan un studentehuus afsprongen is. Slappe lul."

Mantgum 1

Ze was een vele jaren jonger nichtje van mijn grootvader en ik heb haar maar een keer ontmoet.

Dat was in 1951 in Driehuis-Westerveld bij de crematie van diezelfde grootvader. Ik moet vijftien geweest zijn en zij zevenenvijftig. Op weg naar de eerst crematie in mijn leven en dan bovendien van mijn dierbare pake, sprak ze troostende woorden, die resulteerden in een goed gesprek. Ik denk zelden aan haar, maar gister, voor de zoveelste keer, bezig met het opruimen van oude spullen, vond ik een drietal brieven van haar aan mijn moeder uit de jaren zeventig. Mijn moeder - haar achternichtje - moet haar, tot haar grote vreugde, regelmatig geschreven hebben. Of ze elkaar telefonisch gesproken hebben, weet ik niet. Uit de brieven begrijp ik dat de dames elkaar niet opgezocht hebben, daar zagen ze tegen op, omdat de instap in de trein zo hoog was. Als ze elkaar telefonisch gesproken hebben, deden ze dat zonder twijfel in het Fries, maar schrijven deden ze in uitstekend en foutloos Nederlands, want Fries schrijven hadden ze nooit geleerd. In een van de brieven geeft pakes achternicht haar telefoonnummer Mantgum 300, een duidelijke uitnodiging tot bellen. Ze overleed in 1975 op 81-jarige leeftijd. Heel enkel sprak mijn moeder nadien nog wel eens over haar: Neeltje Bosch, was in mijn moeders ogen, de onbetwiste dorpsdichter van Mantgum, centrum van het dorpsleven en had als vroedvrouw zo ongeveer heel Mantgum op de wereld geholpen.

Festive season

Last Friday I had lunch in Utrecht Central Station (thank you: reasonably priced, good food and friendly service). From the table where I was sitting I had a good look at the Hispeed Lounge (should be Hi Speed lounge when spelled correctly), a smallish kind of room with two tv-sets going full blast: a small screen and a big flat screen, that showed only ads for non available high speed trains in the Netherlands. Those trains have not been delivered from the Italian factory and apart from that, there seems, for ages now, to be something wrong with the safety or the signals on the line. In the main hall of the station I discovered a huge ornament and when I write huge, I mean huge, wishing me “a happy X-mas’’. Why “happy” and not “merry” as the English speaking world uses, why X-mas and not Christmas? I remember the big campaign in the US against using X-mas. The slogan was “Don’t take Christ out off Christmas”. Of course some fools still use X-mas , but not the majority. Above all there is a Dutch urge to disconnect oneself from the mother tongue: why not “Vrolijk Kerstfeest?” (Ik schreef deze regels in het Engels in de valse hoop dat dit blog door een van de idioten van de Nederlandse Spoorwegen gelezen wordt)

Wobbe

(teugen Irakees): "Bush speult allenich Sinteklaas foor banken, Ford, Chrysler en General Motors b. je binne un week te laat c. 't is nyt gooi met myn skuuntsje, maar in myn skuuntsje."

Baka

Jodelen schijnt ontstaan te zijn toen normale conversatie niet meer mogelijk was. Wij denken dan ogenblikkelijk aan in de weg staande bergen, maar in het Afrikaanse oerwoud is het even lastig contact te houden. Bij de Baka, een pygmeevolk levend in Kameroen, ontwikkelde de kenmerkende roep van één individu zich tot een compleet jodelkoor. Na bezoek van Martin Cradick en Su Hart aan de Baka onstond de groep 'Baka Beyond', die nog altijd naast Britse folklore, een aantal elementen van de muziek van de Baka gebruikt bij het optreden.

Taxi 13

Na 1945 kreeg Parijs dus geen uniforme taxi. Behalve de vooroorlogse Renault KZ11, vervulden Citroëns Traction Avant (waar klaarblijkelijk anders tegenaan werd gekeken, dan voor de Tweede Wereldoorlog), Renaults Colorale en Frégate, Panhards Dynabreak en Dyna 54, Peugeots 203 en 403, Fords Vedette en Simca's Ariane (n.b. ontwikkeld uit de de Vedette, maar dan met een viercylindermotor) de rol van aanvullend publiek vervoer.

Traction Avant Normale uit 1953, in de praktijk dikwijls uitgerust met een dakrek voor de bagage, want de kofferbak mocht nauwelijk naam hebben.

De Renault Frégate werd van 1951 tot 1960 geproduceerd.

De Dyna was ongetwijfeld de zuinigste taxi en zowel bij de taxionderneming G2 als G7 deed deze auto dienst, in een advertentie stelde Panhard dat zodoende ieder jaar bijna 2 miljoen liter benzine werden bespaard.

In 1953 verscheen het tweede type Vedette: hij kreeg een uitgebouwde koffer. De wagen werd er niet fraaier door, maar Ford Frankrijk had het idee dat vernieuwing noodzakelijk was, om beter met de Renault Frégate te kunnen concurreren.

Simca (Société Industrielle de Mécanique et de Carosserie Automobile) voor de Tweede Wereldoorlog onstaan als firma, die Fiats in licentie bouwde) nam in 1954 de Franse Fordfabriek over en het derde type Ford Vedette ging Simca Vedette heten. In de lente van 1957 verscheen de Ariane, in plaats van een achtcylindermotor, had hij een een viercylindermotor. Eind 1958 nam Simca ook de taxionderneming G7 over en werd de Ariane de vervanger van de Dyna.

Hond

Een kleine twintig jaar geleden bezocht ik uit familiegronden in de buurt van Chicago op een zondagmorgen zo'n enorme blanke kerkdienst, van het soort dat hier op een commerciële zender te zien schijnt te zijn. Mij was van te voren diverse malen op het lijf gedrukt dat ik me had te gedragen, maar dat had niet gehoeven: van huis uit ben ik doordrenkt met respect voor andermans overtuiging. Ik ben die ochtend dus uitermate braaf voor me uitkijkend op mijn plaats blijven zitten, terwijl de rest van de ongeveer drieduizend aanwezigen zich overgaf aan, wat ik maar zal omschrijven als, christelijke ochtendgymnastiek: veel opstaan en met de armen zwaaien. Inmiddels is veel van dat respect bij mij verdwenen, omdat gelovigen in de Verenigde Staten het er naar gemaakt hebben. Gister hield ik een speurtocht door het internet en stuitte op een neringdoende, die deze kleding voor de 'christenhond' verkoopt.

Feestdagen

Met zulke belangrijke feestdagen voor de deur als chanoeka en kerst is het natuurlijk noodzakelijk dat u uw hond(en) passende kledij aantrekt.

Anachronisme

Het werd dames zo'n tweehonderd jaar geleden ernstig afgeraden naar het instrument te luisteren: het veroorzaakte hysterische aanvallen. Ik heb het over de glasharmonica. Nu zijn er twee instrumenten met die naam. Het eerste bestaat uit een aantal meer of minder gevulde wijnglazen, die gaan zingen als je met een natte vinger of de rand van de glazen gaat. Het tweede is een bak met water waarin van klein tot groot oplopende glazen schijven worden rongedraaid. Het tweede instrument is een uitvinding van Benjamin Franklin. William Zeitler (verkleed als Franklin) speelt hier op de glasharmonica een compositie van Tsjaikovski, die zo'n tachtig jaar na de uitvinding van Franklin werd geboren. De glasharmonica dateert uit 1762, de Notenkrakersuite uit 1892. Wie de 'Dans van de suikerfee' toch liever op wijnglazen hoort clickt hier.

Taxi 12

Waarom zo'n lange serie over de vooroorlogse Parijse taxi? Omdat het me altijd verbaasd heeft dat anders dan Londen, Parijs altijd een divers taxipark heeft gekend, vaak met auto's nauwelijks verschillend van wat tout le monde zich kon aanschaffen. Uit 'Les voitures françaises des années 50' van René Bellu (Editions Jean-Pierre Delville, Parijs, ISBN 2-85922-032-1) wist ik dat er pogingen waren geweest om meer uniformiteit in de taxi's te brengen, maar van het hoe en wanneer was ik nauwelijks op de hoogte, maar daar bracht 'La grande histoire des taxis français 1898 -1988' van Claude Rouxel (Edijac, Pontoise, ISBN 2-904675-23-X) verandering in. Het bestuur van de C.O.A. (Organisation de l'Automobile) lanceerde in 1943, naar een idee van Charles Escoffier, het plan om na de oorlog een wedstrijd te organiseren voor het ontwerpen van een specifieke taxi: de wagen moest gemakkelijk toegankelijk, hoog (men droeg in die dagen nog hoeden), ruim en comfortabel zijn en bovendien diende er voldoende plaats voor eventuele bagage te zijn. Uiteindelijk werden er in 1945 vijf ontwerpen beoordeeld, die van Escoffier, C.G.V. (Compagnie Géneral des Voitures), Pierre Schwob, Guilloré en S.P.C. (Société Parisienne de Camions). Wat meteen opvalt is dat alle vijf ontwerpen uitgaan van een frontstuurcarrosserie, de motor staat of naast de chauffeur of zit onder de auto. De Escoffier en de C.G.V hebben het chassis van een Renault 'Juvaquatre' en ook de motor daarvan, de Schwob heeft een Chenard et Walcker-flat-twintweetactmotor onder de vloer, de Guilloré staat op het chassis van een Peugeot en heeft de motor van een Peugeot 202 en de S.P.C. heeft met een Ford V8, de grootste motor van de vijf. De Escoffier lijkt het meest op een kleine Renaultfrontstuurvrachtwagen, heeft schuifdeuren en een separatie tussen chauffeur en passagiers en oogt, naar mijn mening, lomp. Toch wint hij de eerste prijs. Nummer 2 wordt de C.G.V., er is duidelijk gedacht aan gemakkelijk onderhoud : de motor is eenvoudig uit te bouwen en hetzelfde geldt voor de versnellingsbak. Schwob eindigt op de derde plaats, ik vind dat, qua ontwerp, de fraaiste auto, hij heeft schuifdeuren en een buitengewoon ruime kofferbak. De Guilloré wordt nummer 4, de carrosserie heeft deuren die tot in het dak doorlopen om het instappen gemakkelijker te maken. Op de laatste plaats eindigt de S.P.C., de wagen lijkt meer op een kleine autobus dan op een taxi en als ik naar de werkruimte van de chauffeur kijk, dan krijg ik medelijden met de man. Uiteindelijk heeft geen van de genoemde taxi 's de Parijse straten gehaald en waar de prototypes gebleven zijn weet niemand. Drie jaar later bouwde Renault op basis van de 'Juvaquatre' een frontstuurtaxi (foto), die nog het meest lijkt op het winnende ontwerp van Escoffier, maar ook die haalt het niet als uniforme Parijse taxi.

Gove Scrivenor

Hij stond, toen ik dertig jaar geleden in Nashville was, hoog op mijn lijstje: Gove Scrivenor. Er was net een mooie elpee van hem uit 'Shady Gove', waaraan onder meer Doc Watson en John Hartford hadden meegewerkt. Gove bleek een bijzonder aardige man met een grote kennis van Amerikaanse folklore en ik verkeerde in de veronderstelling dat hij ooit nog wel eens op een Neerlands podium zou verschijnen. Dat is bij mijn weten nooit gebeurd en de platen van hem zijn op de vingers van één hand te tellen. Ik begrijp dat niet zo goed, want mindere artisten worden keer op keer uit de Verenigde Staten overgevlogen en er verschijnt CD na CD van hen. Om even duidelijk te maken wat u mist, luister en kijk hier en lach even om het prachtige begin van zijn website.

Taxi 11a

Klaarblijkelijk hadden de Fransen geen probleem met de aanduiding KZ, want de lettercombinatie bleeft tot ver na de oorlog bestaan, SS in het Verenigd Koninkrijk heette vanaf 1945 Jaguar Cars Ltd. en Studebaker had zijn 'Dictator' (foto) in 1937 al omgedoopt. Die naam is op zijn minst merkwaardig, maar klaarblijkelijk waren er voldoende bewonderaars van Mussolini in 1927 in de Verenigde Staten om een auto zo te noemen, in sommige landen, waar men politiek wat meer alert was, heette de wagen 'Director'.

Taxi 11

De Renault 'Vivaquatre'-taxi (officieel KZ11) had natuurlijk enige concurrentie, al stelde die niet zo heel veel voor. In 1936 verscheen de Peugeot 402 met een aerodynamische carrosserie en een 2,1 liter viercylindermotor. De rechtervoordeur van de KZ11 kon helemaal naar voren worden geklapt, doordat een gedeelte extra scharnierend was gemaakt om niet het spatbord te raken. Zodoende konden op de plaats naast de chauffeur koffers e.d. worden meegenomen. Op de foto onder staan een KZ11 en een 402 ergens in Parijs klaar om een vrachtje op te pikken.

Stoomorgel

Ze klinken altijd, ietwat aandoenlijk, vals; de stoomorgels of calliopes aan boord van de Mississippiraderboten, maar luid zijn ze, dat wel. Drie calliopes, van de 'Delta Queen', van de 'Natchez' en van de 'Belle of Louisville'.

Inauguratie

Zo'n 1400 bands hebben gevraagd om op 20 januari in Washington tijdens Obama's inauguratie te mogen spelen, tot dusver zijn er zo'n dertig uitgekozen, één van de uitverkorenen is de band van Obama's vroegere highschool, de Punahou School in Hawaii.

Taxi 10

De enige 'Almanach Citroën' die ik bezit, is die van 1933. Maar ik neem voetstoots aan dat de almanak ieder jaar verscheen en cadeau gedaan werd bij de aanschaf van een nieuwe Citroën. Op de titelpagina van het boek staat behalve de titel ook 'Petite encyclopédie de l'automobile a l'usage de tous' en die zin dekt de lading: het boek bevat allerlei wetenswaardigheden over de auto, met de nadruk op Citroën. Gister liet ik bladzijde 109 zien met vrolijk Citroënnieuws uit 1931 toen van de 20.000 Parijse taxi's 12.378 Citroëns waren, maar dat zou snel veranderen. De jaren twintig waren de vette jaren voor de Citroëntaxi geweest, de jaren dertig behoren achteraf bezien aan Renault, die met de 'Vivaquatre' de Citroën 'Rosalie' (foto rechtsboven) ver achter zich liet. Citroëns 'Traction Avant' speelde in de jaren dertig geen rol van betekenis: de wagen had te veel kinderziektes en men vond hem destijds ongeschikt als taxi: hij was niet hoog genoeg. Sommige 'Vivaquatres' (foto onder) bleven tot het eind van de jaren vijftig dient doen.